YABANCILARIN TÜRK VATANDAŞLIĞINI KAZANMA YOLLARI: HUKUKİ BİR DEĞERLENDİRME

Giriş

Küreselleşme ve artan göç hareketleri neticesinde, uluslararası göç alan ülkelerden biri olan Türkiye, yabancıların vatandaşlık başvurularını düzenleyen ayrıntılı bir hukuki çerçeveye sahiptir. Türkiye'de yabancıların vatandaşlık kazanımı başta 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu olmak üzere, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) ve ilgili yönetmeliklerle düzenlenmiştir. Bu yazıda, bir yabancının Türk vatandaşlığına geçiş yolları, bu süreçte aranan koşullar ve uygulamadaki usuller detaylı biçimde açıklanacaktır.

1. Türk Vatandaşlığının Kazanılma Yolları

Türk vatandaşlığı, genel olarak aşağıdaki yollarla kazanılabilir:

a) Doğumla Vatandaşlık (Aslen Kazanım)

Türk anne ya da babadan doğan çocuk, doğumla Türk vatandaşı olur. Bu durum, YUKK kapsamı dışında kalmakla birlikte, genel vatandaşlık rejiminin bir parçasıdır.

b) Sonradan Kazanım

Bir yabancının Türkiye'de belirli şartları taşıması halinde Türk vatandaşlığına sonradan kabulü mümkündür. Sonradan kazanım üç ana başlıkta toplanabilir:

i. Genel Yolla Vatandaşlık (İstinai olmayan başvuru)

5901 sayılı Kanun’un 11. maddesine göre, aşağıdaki şartları taşıyan yabancılar genel yolla vatandaşlık başvurusunda bulunabilir:

Ergin ve ayırt etme gücüne sahip olmak,
Türkiye’de kesintisiz en az beş yıl ikamet etmiş olmak,
Türkiye’de yerleşmeye karar verdiğini davranışlarıyla teyit etmek,
Bulaşıcı hastalık taşımamak,
İyi ahlak sahibi olmak,
Yeterli düzeyde Türkçe konuşabilmek,
Geçimini sağlayacak gelire veya mesleğe sahip olmak,
Milli güvenlik ve kamu düzeni açısından tehlike teşkil etmemek.

Bu başvurular, valilikler aracılığıyla yapılmakta ve İçişleri Bakanlığı’nın takdirine bağlı olarak sonuçlandırılmaktadır.

ii. İstisnai Yolla Vatandaşlık

5901 sayılı Kanun’un 12. maddesi kapsamında Cumhurbaşkanının kararıyla şu kişiler istisnai olarak Türk vatandaşlığına alınabilir:

Türkiye’ye sanayi tesisi kuran veya ekonomik, sosyal, sportif, kültürel ya da bilimsel alanlarda olağanüstü hizmeti geçen yabancılar,
Vatandaşlığa alınması zaruri görülen kişiler,
Göçmen statüsünde olanlar,
Türk soyundan gelen ve Türkiye’ye yerleşme amacı taşıyanlar.

6458 sayılı YUKK’da düzenlenen ikamet izinleri ve uzun dönem ikamet statüleri, bu kapsamdaki başvurulara dayanak teşkil edebilir.

iii. Evlilik Yoluyla Vatandaşlık

Bir Türk vatandaşı ile en az üç yıl süreyle evli olan ve evliliği devam eden yabancılar, 5901 sayılı Kanun’un 16. maddesi gereği vatandaşlık başvurusunda bulunabilir. Ancak bu başvuru, evliliğin sahte olmadığının tespitiyle mümkündür. Boşanma halinde de evlilik süresi boyunca Türkiye'de yaşanmış ve iyi niyetli bir evlilik olduğunun ispatı aranabilir.

2. Uzun Dönem İkamet İzni ve Vatandaşlık

6458 sayılı YUKK’un 42 ve 43. maddelerinde düzenlenen uzun dönem ikamet izni, kesintisiz en az sekiz yıl Türkiye'de yasal ikamet eden yabancılara tanınmaktadır. Bu izin, vatandaşlık için bir ön koşul olmamakla birlikte, vatandaşlık kazanımı sürecinde olumlu değerlendirme sebebi olabilir. Uzun dönem ikamet izni olan kişiler, birçok sosyal haktan Türk vatandaşları gibi yararlanırlar.

3. Mülteciler, Şartlı Mülteciler ve İkincil Koruma Statüsündeki Yabancılar

6458 sayılı Kanun, uluslararası koruma statüsüne sahip yabancılara da vatandaşlık kapısını açık tutmaktadır. Ancak bu kişiler, genellikle uzun dönem ikamet izni hakkından yararlanamazlar (madde 42/2). Vatandaşlık başvurularında bu statülerin getirdiği kısıtlamalar dikkate alınmakta ve kişinin Türkiye ile entegrasyonu, topluma uyumu gibi unsurlar özel olarak değerlendirilmektedir.

4. Vatansız Kişiler

YUKK’un 50 ve 51. maddeleri gereğince vatansız kişilere “Vatansız Kişi Kimlik Belgesi” verilmektedir. Bu belge sahipleri, ikamet izni yerine geçen belgelerle Türkiye’de yasal olarak kalabilir ve zamanla vatandaşlık kazanımı için başvuruda bulunabilirler.

5. Vatandaşlık Başvuru Süreci

Başvurular, ilgili valiliklere yapılır ve Göç İdaresi Başkanlığı ile Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü’nün birlikte yürüttüğü süreç kapsamında değerlendirilmektedir. Başvuru sürecinde aşağıdaki belgeler aranır:

Pasaport veya kimlik yerine geçen belge,
Doğum belgesi ve medeni hal belgeleri,
Gelir durumunu gösteren belgeler,
Sağlık raporu,
Adli sicil kaydı,
Türkçe yeterlilik belgesi (görüşmede sözlü de değerlendirilir).

İçişleri Bakanlığı, gerekli gördüğü durumda başvuruyu reddetme hakkına sahiptir.

Sonuç

Türk vatandaşlığının kazanımı, sadece bireysel hakların elde edilmesi değil, aynı zamanda devletin egemenlik yetkisini kullanarak bir yabancıyı siyasi-toplumsal yapısına dahil etmesidir. Bu nedenle, gerek 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu, gerekse 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ile yönetmelikler, detaylı ve titiz bir sistem kurmuştur. Vatandaşlık talep eden yabancılar için bu süreç; yasal uyum, topluma entegrasyon ve güvenlik kriterleriyle birlikte değerlendirilmekte ve devletin takdirine dayalı olarak sonuçlandırılmaktadır.